Ben Tiggelaar over persoonlijk leiderschap:
Jezelf managen is het lastigst

Het managen van de lastigste persoon op aarde: jezelf is de titel van één van de boeken van Ben Tiggelaar. De gedragswetenschapper, schrijver en columnist van NRC Handelsblad liet tijdens de Landelijke Bijeenkomst van de bdKO zien wat hij hiermee bedoelt.

Wat is persoonlijk leiderschap? Voordat Tiggelaar zelf op deze vraag inging, vroeg hij de zaal hierover na te denken. Moed, authenticiteit, lef, richting geven, kunnen luisteren en nog een aantal eigenschappen van leiderschap werden genoemd door de aanwezige directeuren en bestuurders. Al snel kwam ook het verschil tussen leiding geven en managen naar boven. Het laatste heeft vaak een wat negatieve lading, maar dat is onterecht volgens de gedragswetenschapper. ‘Er moet een relatie zijn tussen die twee, want richting zonder actie leidt tot niks en hetzelfde geldt voor het omgekeerde.’
En zo passeerden in korte tijd vragen over leiderschap, voorbeelden, reacties uit de zaal en resultaten van wetenschappelijk onderzoek de revue. Tiggelaar verbond ze makkelijk aan elkaar en wist de aanwezigen te prikkelen met uitspraken als: wat leiders doen, moet corresponderen met hun daden. Waarom willen mensen op een gegeven moment niet meer over de visie van de organisatie praten? Omdat er geen actie aan vastzit. Als jij niet weet waar je heengaat, hoe kan een ander jou dan volgen. En: Als jij als leider iets niet kunt implementeren, waarom zou een ander dat dan wel doen. Volgens Tiggelaar staat een leider worden gelijk aan jezelf worden.

Een grote naam op het gebied van leiderschap is Bernard Bass. Hij onderscheidt transactioneel en transformationeel leiderschap. Het laatste is erop gericht mensen te veranderen. Dat is lastig volgens Tiggelaar die hiervoor Bass citeerde. Dit vraagt van een leider: charisma, inspiratie, innovatie en aandacht. Oftewel: een leider moet doen wat hij zegt, een mooi vergezicht hebben, prikkelen en mensen niet zien als groep, maar als individu.

Na veel interactie met de zaal, presenteerde Tiggelaar in het tweede deel van zijn presentatie de nodige stellingen over persoonlijk leiderschap die hij onderbouwde met resultaten uit wetenschappelijk  onderzoek. Van alle cultuurveranderingen in organisaties mislukt 81 procent leert onderzoek. Niet zo vreemd, volgens de spreker. Volgens hem is 95 procent van ons gedrag onbewust en heeft pijn of onzekerheid een grotere invloed op ons gedrag dan plezier. ‘Als je dit weet, begrijp je waarom cultuurveranderingen zo vaak mislukken.’ Bovendien, zo betoogde hij, kan een cultuur alleen veranderen als een leider het goede voorbeeld geeft. ‘Als jij iets verandert in je leiderschap kan dat impact hebben op de organisatie.’

Vervolgens presenteerde hij een model dat je zou kunnen zien als een samenvatting van de talloze, vaak ingewikkelde, modellen voor leiderschap. Het bestaat uit drie aspecten: doel, gedrag en support.
Doelen moeten formeel, ambitieus, haalbaar en ‘beter’ zijn. Ze moeten gericht zijn op leren en niet op presteren. ‘Targets zijn ineffectief. Je mag dan geen fouten maken, terwijl fouten je helpen je te ontwikkelen. De snelste weg is een omweg.’ Daarnaast is het belangrijk dat je het waarom van het doel bepaalt. Een vraag die je jezelf bij dit aspect van het model kan stellen is: wat wil ik de komende zes maanden leren en waarom?

Het tweede aspect van het model, gedrag, is het lastigst. Dit kun je namelijk nauwelijks veranderen. Tiggelaar benadrukte dat je het gedrag dat je wilt zien duidelijk moet definiëren. Gedrag is alles wat je kunt “voordoen” en “nadoen”, stelde hij. Om gedrag te veranderen moet je je, volgens hem, richten op sterke punten, concreet zijn en zo eenvoudig mogelijk starten. ‘Als je wilt beginnen met hardlopen, richt je dan niet op tien kilometer, maar start eenvoudig. Zet bijvoorbeeld de wekker, trek je hardloopschoenen aan en ga weer terug in bed. Na een paar keer ga je dan vanzelf een rondje door de tuin rennen en zo bouw je het langzaam op.’

Het derde aspect van zijn model is support. Hij noemde hierbij: versterk de motivatie, kies ‘triggers’ om gedrag te activeren en kies ‘rewards’ om gedrag te versterken.

De presentatie van Ben Tiggelaar is te downloaden via www.tiggelaar.nl/bdko.