Consultant Eveline Castelijns:
Zelfsturing is een andere manier van dienstverlening
Gastspreekster Eveline Castelijns is managing consultant bij Berenschot. Ze is betrokken bij de introductie van zelfsturing in de langdurige zorg en ondersteunt organisaties bij visievorming, de vertaling van het concept en de implementatie. Castelijns vertelde op de Landelijke Bijeenkomst van de bdKO dat het thema zelfsturing haar aandacht kreeg toen haar grootouders beperkingen kregen en één van hen naar een verpleeghuis moest. ‘Na jaren samen, werden ze ineens gescheiden. Ik vond dit vreselijk en vroeg me af: kan dit niet anders.’ Volgens haar kan de kwaliteit van zorg beter en zelfsturing kan hierbij helpen. Ze waarschuwde echter: ‘Zelfsturing moet je niet introduceren om te bezuinigen. Zoiets van: we schrappen een laag in de organisatie en dan zijn we er. Nee, het is een andere manier van werken die je zorgvuldig moet introduceren.’ Ze vervolgde: ‘Zelfsturende teams zijn een middel, geen doel op zich.’ De voordelen van zelfsturing zijn volgens haar: betere aansluiting op de wensen van de cliënt, hogere betrokkenheid van de medewerkers, ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en meer grip op cliëntsituaties. Daarnaast kun je volgens Castelijns beter inspelen op problemen en krijgen cliënten met minder verschillende gezichten te maken. De productiviteit gaat volgens haar omhoog en de overhead en het ziekteverzuim omlaag. ‘Maar’, waarschuwde ze, ‘doe het zorgvuldig. Zelfsturing is geen structuuroplossing, het is een andere manier van zorgverlening.’
Castelijns zei geen blauwdruk te kunnen geven hoe je zelforganiseren invoert. Die bestaat volgens haar ook niet. Iedere organisatie heeft namelijk een andere beginsituatie, sterke en zwakke kanten, een eigen cultuur en een eigen veranderingsvoorkeur. Wel moet je zorgen voor strategische helderheid, ook voor het onderdeel zelforganiseren. ‘Formuleer de kernwaarden van de organisatie helder en krachtig, vertaal ze naar je medewerkers, zorg dat ze bij hen bekend zijn en maak ze meetbaar. Bovendien’, benadrukte ze, ‘toon voorbeeldgedrag.’
In een schema liet Castelijns zien hoe zelfsturing samenhangt met de structuur, cultuur, middelen en processen in de organisatie. ‘Zelfsturing vraagt een cultuuromslag. Dit is een langdurig proces. Volgens haar moet je je niet zomaar laten verleiden door het succes van bijvoorbeeld Buurtzorg. ‘De initiatiefnemer, Jos de Blok, is nieuw begonnen en had geen erfenis. Dat maakt het makkelijker.’ Onderzoek leert dat je minstens twee tot vijf jaar nodig hebt om over te schakelen naar zelfsturende teams. ‘Mijn ervaring is dat het nog meer tijd vraagt. Onderschat het daarom niet.’
Na zorgvuldige voorbereidingen is het, meent Castelijns, belangrijk aan te sluiten bij de veranderstijl van de organisatie en het proces goed te faciliteren. Zorg daarbij voor heldere besluitvorming, voldoende budget, goede communicatie en een reële planning. ‘Logisch allemaal, maar het gaat vaak mis op deze punten. Betrek bovendien de verschillende inspraakorganen en de Raad van Toezicht erbij.’
Vanuit de zaal kwamen meerdere vragen. Verschillende directeuren/bestuurders vroegen zich af in hoeverre je een sturende rol kunt spelen bij de introductie en implementatie van zelfsturende teams. Een begrijpelijke vraag, zei Castelijns. ‘Vanaf het begin moet je iedereen erbij betrekken, maar zelforganisatie betekent niet dat je als directeur alles kunt loslaten. Je doet het samen en je maakt hierover afspraken. Constant afstemmen is belangrijk.’
Voor meer informatie: http://www.berenschot.nl/markten-sectoren/zorg-en-welzijn-0/virtuele-map/vvt/